Φυσιολογικά στάδια ανάπτυξης του λόγου και καθυστέρηση ομιλίας
Ένα αρκετά συχνό θέμα που απασχολεί τους γονείς σήμερα είναι η καθυστέρηση ομιλίας. Πιο απλά πρόκειται δηλαδή για το πότε το παιδί τους θα ξεκινήσει να μιλά και πια σημάδια θα πρέπει να τους ανησυχούν. Συνήθως οι περισσότεροι γονείς αρχίζουν να ανησυχούν όταν το παιδί είναι περίπου στη ηλικία των 3 ετών και πάνω και δεν έχει ξεκινήσει είτε ούτε να εκφέρει καμία λέξη είτε σε σύγκριση με τους συνομηλίκους του σχηματίζει πιο απλές προτάσεις ή έχει μειωμένο λεξιλόγιο.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση των συμπτωμάτων που αφορούν την καθυστέρηση ομιλίας θεωρείται βοηθητικό να αναλύσουμε τα στάδια ανάπτυξης της ομιλίας γενικότερα. Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε στην εξέλιξης την ομιλίας ενός παιδιού σχεδόν από την στιγμή που εκείνο γεννιέται. Συγκεκριμένα, ένα παιδί τυπικής ανάπτυξης θα πρέπει να κάνει και να λέει τα εξής:
| 0-6 μηνών | Αντιδρά σε ήχους και στρέφει το κεφάλι του προς την πηγή που τον προκαλεί.
Αναγνωρίζει φωνές και γελάει όταν του μιλάει κάποιο οικείο άτομο. Μιμείται ήχους. Σύμφωνα με τις ανάγκες του χρησιμοποιεί και διαφορετικό κλάμα. Αλλάζει ύψος και ένταση φωνής. Μοιάζει σαν να μουρμουρίζει χρησιμοποιώντας τα μ, π και μπ. |
| 7-12 μηνών | Αντιδρά στο όνομα του.
Καταλαβαίνει το «ναι» και το «όχι». Καταλαβαίνει και αναγνωρίζει λέξεις από αντικείμενα που χρησιμοποιεί καθημερινά πχ παπούτσι. Βάβισμα: όταν το παιδί παράγει μικρές συλλαβές σύμφωνο-φωνήεν χωρίς να έχουν κάποια σημασία. Σταδιακά το βάβισμα ξεκινά και μετατρέπεται σε ομιλία. Παράγει 1 ή παραπάνω λέξεις, στην προκειμένη φάση μόνο ουσιαστικά. Κατανοεί και εκτελεί εντολές 1 βήματος πχ «δώσε τη μπάλα». |
| 13-18 μηνών | Επαναλαμβάνει ήχους, συλλαβές και λέξεις που ακούει χωρίς να καταλαβαίνει το νόημα τους.
Παραλείπει τα αρχικά ή τα τελικά σύμφωνα κάποιων λέξεων. Το λεξιλόγιό του είναι από 3 έως 20 περίπου λέξεις οι οποίες είναι κυρίως ουσιαστικά. |
| 19-24 μηνών | Αρχίζει να χρησιμοποιεί ρήματα με αποτέλεσμα να σχηματίζεις μικρές προτάσεις πχ «θέλω νερό»
Χρησιμοποιεί προσωπικές αντωνυμίες πχ εγώ εσύ αυτός. Το λεξιλόγιο του φτάνει τις 50 με 100 ή και παραπάνω λέξεις. Μπορεί να κατονομάζει αντικείμενα τα οποία είτε βλέπει είτε χρησιμοποιεί καθημερινά. Κατανοεί και εκτελεί εντολές 2 βημάτων π.χ. «πιάσε την μπάλα και πέταξέ την» |
| 2-3 ετών | Ζητάει αντικείμενα με το όνομά τους.
Μεγάλο μέρος των λέξεων που χρησιμοποιεί αρθρώνονται σωστά. Καταλαβαίνει την διαφορά του ενός από τα πολλά. Δείχνει εικόνες και τις κατονομάζει. Χρησιμοποιεί προτάσεις με 3-4 λέξεις κυρίως δομής Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικμείμενο. Ξεκινάει να κάνει ερωτήσεις χρησιμοποιώντας 1-2 λέξεις. Το λεξιλόγιο του είναι 50 με 250 λέξεις. Παραλείπει ή αντικαθιστά φωνήματα όταν μιλάει. Χρησιμοποιεί το ρήμα είναι. |
| 3-4 ετών | Η ομιλία του είναι κατανοητή κατά 80%.
Το λεξιλόγιό του είναι 800 με 1500 λέξεις. Καταλαβαίνει και εκτελεί εντολές 2-3 βημάτων. Χρησιμοποιεί αλλά και απαντάει στα «που» , «ποιος» , γιατί» και «τι». Εκφράζει συναισθήματα. Ξέρει τα αντικείμενα και την λειτουργία αυτών και μπορεί να τα πει. Χρησιμοποιεί το «είμαι» και το «είναι». Μπορεί να τοποθετήσει 2 γεγονότα σε σειρά, ποιο έγινε πρώτο και πιο δεύτερο. Έχει διάθεση για συζητήσεις. |
| 4-6 ετών | Καταλαβαίνει την ποσότητα των αριθμών έως το 3.
Αναγνωρίζει έως 6 χρώματα. Από 900 έως 2000 λέξεις το λεξιλόγιο του και συνεχώς αυξάνεται. Χρήση σύνθετων προτάσεων από 4 έως 8 λέξεις. Η ομιλία του είναι κατά 90% καταληπτή. Μπορεί να αναδιηγηθεί μία ιστορία με ακρίβεια. Ονομάζει αντίθετες έννοιες. Μετρά αυτόματα μέχρι το 30 (6 ετών). Κάνει ελάχιστα έως καθόλου γραμματικά και συντακτικά λάθη. |
Παράγοντες που ευθύνονται για την καθυστερημένη έναρξη της ομιλίας:
Σύμφωνα με έρευνες, υπάρχουν διάφοροι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που μπορεί να οφείλονται ώστε ένα παιδί να εμφανίσει καθυστέρηση στην ομιλία. Κάποιες ελάχιστες έρευνες έχουν δείξει ότι ο πρόωρος τοκετός και το χαμηλό βάρος του νεογνού ίσως μεταγενέστερα επηρεάσουν και την ανάπτυξη της ομιλίας. Βέβαια, τον πιο σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι γενετικοί παράγοντες καθώς ένα ποσοστό περίπου στο 39% των παιδιών με καθυστέρηση λόγου έχουν τουλάχιστον ένα συγγενή πρώτου βαθμού που είχε εμφανίσει και εκείνος γλωσσική καθυστέρηση ή κάποια άλλη γλωσσική διαταραχή.
Συγχρόνως και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως τα μειωμένα γλωσσικά ερεθίσματα, η διγλωσσία και γενικότερα το ανεπαρκές λεκτικό και γλωσσικό πρότυπο μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη της ομιλίας ενός παιδιού. Τέλος, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η ύπαρξη χρόνιας μέσης ωτίτιδας μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του παιδιού στον συγκεκριμένο τομέα καθώς λόγω της ασθένειας το παιδί χάνει πολλά ακουστικά ερεθίσματα που το βοηθούν να εξελίξει και να δημιουργήσει την ομιλία του.
Ποια είναι όμως τα συμπτώματα που υποδηλώνουν ότι ένα παιδί έχει καθυστερημένη ανάπτυξη λόγου;
Η συνηθέστερη ηλικία από την οποία και μετά οι γονείς θα πρέπει να αρχίζουν να εστιάζουν την προσοχή τους στο θέμα αυτό είναι τα 2,5 έτη περίπου. Εάν σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει σαν βασικό τρόπο επικοινωνίας τα νοήματα, δηλαδή δείχνει όταν θέλει κάτι, αποτελεί μια ακόμη ένδειξη. Επιπλέον, το λεξιλόγιο με το οποίο μιλά το παιδί συνήθως αποτελείται περίπου από 10 λέξεις υψηλής συχνότητας (που ακούει στην καθημερινότητα του συχνά) όπως για παράδειγμα «μαμά», «μπαμπά», «νάνι».
Ένδειξη, επίσης, αποτελεί και το γεγονός ότι το παιδί δυσκολεύεται να πει το όνομά του και να χρησιμοποιήσεις τις προσωπικές αντωνυμίες (π.χ. «μου») και τον πληθυντικό αριθμό. Ακόμη ένα σημάδι μπορεί να αποτελέσει και όταν το παιδί δεν κατανοεί και ακολουθεί εντολές και δεν κάνει προτάσεις ούτε της μορφής Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο.
Συχνά η καθυστερημένη ανάπτυξη λόγου μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση κάποιας μαθησιακής δυσκολίας. Γι αυτό τον λόγο και για την γενικότερη ανάπτυξη και πρόοδο του παιδιού και στην μετέπειτα σχολική του πορεία είναι σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν τα συμπτώματα και να είναι αφυπνισμένοι έτσι ώστε να απευθυνθούν σε κάποιο ειδικό. Όσο πιο γρήγορα γίνει η διάγνωση από έναν λογοθεραπευτή τόσο πιο εύκολη θα είναι η αντιμετώπιση. Σε συνδυασμό μάλιστα με τις τακτικές συνεδρίες και την βοήθεια των γονέων στο σπίτι μέσω της καθοδήγησης του λογοθεραπευτή, η επιτυχία είναι δεδομένη.
