Η λέξη βιολογικά αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι καλλιεργούν, εκτρέφουν κι επεξεργάζονται τα διάφορα προϊόντα. Τα βιολογικά προϊόντα, τόσο φυτικής όσο και ζωικής παραγωγής, παράγονται σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, αρκετά αυστηρές, οι οποίες ορίζονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία και αφορούν στην παραγωγή, στη μεταποίηση και στην εμπορία τους.
Εγκεκριμένοι οργανισμοί ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων φροντίζουν για την τήρηση των προδιαγραφών αυτών.
Ποια είναι τα βιολογικά προϊόντα
Γεωργικά προϊόντα (π.χ. φρούτα, λαχανικά, μέλι, βαμβάκι)
Ζωικά προϊόντα (π.χ. αβγά, κρέας, ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας)
Μεταποιημένα προϊόντα (κυρίως τρόφιμα όπως ψωμί, ζυμαρικά, τυρί, έλαια, καρποί, συμπληρώματα κ.ά.)
Τα διατροφικά σκάνδαλα των τελευταίων δεκαετιών, οι «επιδημίες» των διοξινών, της «νόσου των τρελών αγελάδων» και των αντιβιοτικών στα κρέατα, η αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων που ενοχοποιούνται για δημιουργία καρκίνου, μείωση της ανδρικής γονιμότητας, πρόκληση αλλεργιών, νευρολογικών διαταραχών και αναπνευστικών προβλημάτων και επιπτώσεις στη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα, έστρεψαν πολλούς καταναλωτές σε πιο αγνές τροφές, όπως ισχυρίζονται ότι είναι τα βιολογικά τρόφιμα. Υπάρχουν, όμως, δύο προβλήματα για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιολογικής καλλιέργειας κι αγοράς. Το ένα είναι η τιμή και το άλλο ότι το κοινό δείχνει δυσπιστία για το αν ένα βιολογικό προϊόν είναι πράγματι βιολογικό.
Ο παράγοντας τιμή επηρεάζει αρνητικά την εγχώρια κατανάλωση βιολογικών τροφίμων, καθώς, όντας σε ορισμένες κατηγορίες ακριβότερα από τα συμβατικά (από 30% ως και 120%), στρέφουν τους καταναλωτές σε φθηνότερες λύσεις. Καλύτερες επιδόσεις εμφανίζουν τα εγχώρια βιολογικά προϊόντα στο μέτωπο των εξαγωγών, καθώς σημαντικό μέρος της ελληνικής παραγωγής διοχετεύεται σε αγορές του εξωτερικού (Ευρώπη και ΗΠΑ) όπου η ζήτηση είναι υψηλότερη. Μόνο τα τελευταία χρόνια, η διαφορά τιμής μεταξύ των βιολογικών και συμβατικών προϊόντων μειώνεται στις βιολογικές αγορές, στις οποίες συμμετέχουν οι ίδιοι οι βιοκαλλιεργητές, χωρίς μεσάζοντες. Αναλυτικότερα, μερικοί από τους λόγους του υψηλού τελικού κόστους είναι οι εξής:
Το κόστος της παραγωγής τους είναι υψηλότερο
Οι αποδόσεις των καλλιεργειών είναι χαμηλότερες
Η προσφορά είναι μικρότερη χωρίς να καλύπτει τις ανάγκες
Επιπλέον επιβάρυνση του κόστους ελέγχου και πιστοποίησης
Δεν δίνονται επιδοτήσεις στη βιολογική καλλιέργεια ή κτηνοτροφία (σε αντίθεση με τις συμβατικές)
Τα φυτικής προέλευσης βιολογικά προϊόντα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στα προϊόντα βιολογικής γεωργίας σε μεταβατικό στάδιο και στα προϊόντα βιολογικής γεωργίας, με τη διαφορά τους να έγκειται στο ότι τα πρώτα παράγονται σε χωράφια «υπό μετατροπή», όπως λέγονται, όπου οι αρχές της βιολογικής γεωργίας εφαρμόζονται για χρονικό διάστημα τουλάχιστον ενός έτους και διασφαλίζουν ότι φυτοφάρμακα ή υπολείμματά τους θα απουσιάζουν από τα τελικά προϊόντα.
Οι βιολογικές γεωργικές πρακτικές είναι σχεδιασμένες να διατηρούν την ακεραιότητα του εδάφους και του νερού και να μην προκαλούν ρύπανση. Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι που καλλιεργούν ή εκτρέφουν βιολογικά προϊόντα, δε χρησιμοποιούν συμβατικές μεθόδους για τη λίπανση ή τον έλεγχο των ζιζανίων και των ασθενειών των ζώων. Για παράδειγμα, αντί να χρησιμοποιούν παρασιτοκτόνα, οι γεωργοί βιολογικών προϊόντων χρησιμοποιούν την τεχνική της αμειψισποράς ή κοπριά. Επιπλέον, χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα από φυσικές πηγές, ωφέλιμα έντομα και πουλιά, αλλά και παγίδες για την απομάκρυνση των ζιζανίων και των παθογόνων οργανισμών. Στη βιολογική κτηνοτροφία χρησιμοποιούνται κατά βάση ζωοτροφές που έχουν παραχθεί με βιολογικό τρόπο. Τα εκτρεφόμενα ζώα πρέπει να έχουν ζωτικό χώρο, να κινούνται ελεύθερα, ενώ απαγορεύονται τα φάρμακα και οι προληπτικές θεραπείες κατά την ανάπτυξή τους.
Στα μεταποιημένα προϊόντα, για να χαρακτηριστεί ένα προϊόν βιολογικό θα πρέπει κατά την παραγωγική του διαδικασία να χρησιμοποιούνται τεκμηριωμένα βιολογικές πρώτες ύλες και επιτρεπόμενα από τη νομοθεσία πρόσθετα. Εάν ένα συμβατικό προϊόν περιέχει ως πρώτη ύλη κάποιο βιολογικό προϊόν, θα πρέπει να ξεκαθαρίζεται το ποσοστό του συστατικού αυτού και σε καμία περίπτωση αυτό το προϊόν δε θα μπορεί να χαρακτηριστεί στο σύνολό του βιολογικό.
Κατηγορίες βιολογικών προϊόντων
100% Organic: Φτιαγμένο με 100% οργανικά συστατικά
Βιολογικά: Φτιαγμένο με τουλάχιστον 95% βιολογικά συστατικά
Φτιαγμένα με οργανικά συστατικά: Φτιαγμένο με ένα ελάχιστο 70% βιολογικά συστατικά με αυστηρούς περιορισμούς για το υπόλοιπο 30% συμπεριλαμβανομένου χωρίς ΓΤΟ (γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί)
Οι τυπικές πρακτικές της βιολογικής γεωργίας περιλαμβάνουν:
Αμειψισπορά ως βασική προϋπόθεση για ορθολογική χρήση των διαθέσιμων φυσικών πόρων
Πολύ αυστηρά όρια στη χρήση προϊόντων φυτοπροστασίας και συνθετικών λιπασμάτων, ζωικών αντιβιοτικών, συντηρητικών και προσθετικών στην επεξεργασία των τροφίμων καθώς και άλλες εισροές
Απαγόρευση της χρήσης γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ)
Χρησιμοποίηση των αυτοπαραγόμενων πόρων , όπως το ζωικό λίπασμα (κοπριά) ή οι τροφές που παράγονται στο αγρόκτημα
Επιλογή φυτικών και ζωικών ειδών ανθεκτικών σε ασθένειες και προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες της περιοχής
Εκτροφή ζώων ελευθέρας βοσκής, κι όχι ενσταυλισμένων, με την χρήση βιολογικών ζωοτροφών
Το ερώτημα εάν τα βιολογικά τρόφιμα έχουν υψηλότερη διατροφική αξία από τα συμβατικά, έχει αποτελέσει θέμα έντονων αντιπαραθέσεων στην επιστημονική κοινότητα. Έχουν διεξαχθεί διάφορες έρευνες, οι οποίες ως επί το πλείστον έχουν δείξει ότι τα βιολογικά και τα συμβατικά καλλιεργούμενα τρόφιμα έχουν παρόμοια θρεπτική αξία. Ωστόσο, ορισμένες έρευνες υποδεικνύουν ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι πιο πλούσια σε διάφορες βιταμίνες και μέταλλα, όπως η βιταμίνη C, ο σίδηρος, το μαγνήσιο κι ο φώσφορος. Επίσης, συχνά βιολογικές τροφές έχουν μεγαλύτερη συγκέντρωση αντιοξειδωτικών πολυφαινολών και οργανικών οξέων. Αυτό εξηγείται εν μέρει λόγω του πιο «στρεσογόνου» περιβάλλοντος όπου ζουν τα φυτά στις βιολογικές καλλιέργειες, αφού καλούνται χωρίς τη βοήθεια χημικών φαρμάκων να αμυνθούν έναντι διαφόρων παθογόνων μικροοργανισμών, γεγονός που συμβάλλει στην παραγωγή μεγάλων ποσών φυσικών ουσιών άμυνας, όπως τα αντιοξειδωτικά. Επιπλέον, καθώς τα βιολογικά φρούτα και λαχανικά δεν υπόκεινται σε επεξεργασία μετά τη συγκομιδή, δε διατηρούνται φρέσκα για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ μπορεί να έχουν διαφορά στο μέγεθος, το χρώμα ή το σχήμα σε σύγκριση με τα συμβατικά καλλιεργούμενα τρόφιμα, τα οποία έχουν συνήθως παρόμοια όψη.
Ένα μικρό ποσοστό των βιολογικών τροφίμων που ελέγχονται έχουν κατάλοιπα χημικών παρασιτοκτόνων. Αυτό δεν είναι απαραίτητο να συμβαίνει επειδή ο παραγωγός δεν σέβεται τους κανόνες και χρησιμοποιεί χημικές ουσίες. Αυτές μπορεί να προέρχονται από επιμόλυνση των τροφών, λόγω ψεκασμών από γειτονικές μη βιολογικές καλλιέργειες, από επίμονους ρυπαντές του εδάφους (όπως το κάδμιο και τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια ή ΡCΒs), από μόλυνση των καλλιεργειών από υπόγεια νερά, από κακές συνθήκες μεταφοράς, επεξεργασίας και αποθήκευσης κ.ά. Παρ΄ όλο λοιπόν που προκύπτουν ερωτήματα σχετικά με το πόσο φυσικά κι απαλλαγμένα από επιβαρυντικές ουσίες μπορεί να είναι τα βιολογικά τρόφιμα, τις περισσότερες φορές κι όταν αυτά συνοδεύονται από τα απαραίτητα πιστοποιητικά των αρμόδιων φορέων, εμπεριέχουν αν όχι μηδενική, σίγουρα μικρότερη ποσότητα χημικών ουσιών που επεμβαίνουν αρνητικά στην υγεία του ανθρώπινου οργανισμού. Παράλληλα, οι βιολογικές τροφές είναι πιο επιδεκτικές στη μόλυνση από παθογόνους μικροοργανισμούς. Έτσι, εάν επιβάλλεται η επιμέλεια στο πλύσιμο ενός συμβατικού προϊόντος με καθαρό νερό, ώστε να μειώσουμε ουσίες που προκύπτουν από φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα, την ίδια ακριβώς επιμέλεια θα πρέπει να δείξουμε και στο αντίστοιχο βιολογικό προϊόν, προκειμένου να αποφευχθεί η πιθανότητα κατανάλωσης παθογόνων μικροοργανισμών, που είναι φυσικό να υπάρχουν και σε βιολογικές καλλιέργειες.
Πολλοί καταναλωτές προτιμούν τα βιολογικά προϊόντα αναφέροντας ότι έχουν πιο πλούσια γεύση. Ένας ακόμα λόγος προτίμησης των βιολογικών τροφίμων είναι ότι η νομοθεσία που αφορά στα βιολογικά τρόφιμα απαγορεύει τη χρήση οποιουδήποτε πρόσθετου, συντηρητικού ή τον εμπλουτισμό με γλυκαντικά, χρωστικές κι ενισχυτικά γεύσης. Μερικοί καταναλωτές προτιμούν τα βιολογικά προϊόντα για περιβαλλοντικούς λόγους, καθώς οι φάρμες που παράγουν βιολογικά τρόφιμα είναι σχεδιασμένες να μειώνουν τη ρύπανση του περιβάλλοντος και να διατηρούν την ακεραιότητα του εδάφους και του νερού. Όσον αφορά το αν θα πρέπει να προτιμήσουμε βιολογικά προϊόντα εισαγωγής, όταν υπάρχει έλλειψη στα αντίστοιχα ελληνικά, πρόκειται για μια δύσκολη ερώτηση, επειδή δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το κατά πόσο οι κανόνες στη χώρα παραγωγής και πιστοποίησης έχουν τηρηθεί αυστηρά, εάν είναι φορτωμένα με βαρέα μέταλλα και γενετικά τροποποιημένα συστατικά, αλλά κι επειδή (όσον αφορά τα νωπά προϊόντα) ο χρόνος που χρειάζεται για τη μεταφορά τους μπορεί να έχει υποβιβάσει την ποιότητά τους, κυρίως όταν έρχονται από πολύ μακριά.
Συμβουλές για καταναλωτές
Στα αληθινά βιολογικά προϊόντα η ετικέτα αναγράφει τον Οργανισμό Ελέγχου και Πιστοποίησης με τον οποίο συνεργάζεται η συγκεκριμένη εταιρία, τον σχετικό κωδικό και σε ποιο στάδιο βρίσκεται το προϊόν (αν είναι δηλαδή σε «μεταβατικό» ή «πλήρες»).
Στα συσκευασμένα αληθινά βιολογικά προϊόντα υπάρχει η ένδειξη «Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας» σε συνδυασμό με την ονομασία πώλησης του προϊόντος.
Αναζήτησε επίσης στη συσκευασία το Κοινοτικό Λογότυπο για τη βιολογική καλλιέργεια (ένα φύλλο που σχηματίζεται από αστέρια σε πράσινο φόντο).
Η ένδειξη «Προϊόν βιολογικής γεωργίας σε μεταβατικό στάδιο» μπορεί να υπάρχει μόνο σε προϊόντα φυτικής προέλευσης που η καλλιέργεια τους βρίσκεται σε περίοδο μετατροπής, κι αναγράφεται στη συσκευασία σε συνδυασμό με την ονομασία πώλησης του προϊόντος.
Όταν αγοράζετε χύμα βιολογικά προϊόντα από λαϊκές αγορές ή από αγροκτήματα βιοκαλλιέργειας, πρέπει να ελέγχετε το πιστοποιητικό του Οργανισμού Ελέγχου και Πιστοποίησης το οποίο θα πρέπει να είναι αναρτημένο πάνω από κάθε πάγκο και να αναφέρεται αναλυτικά στα προϊόντα που έχουν πιστοποιηθεί.
Να πλένετε καλά τα βιολογικά φρούτα και λαχανικά γιατί προσβάλλονται εύκολα από μικρόβια. Να τα φυλάτε αμέσως στο ψυγείο, γιατί έχουν μικρότερο χρόνο συντήρησης από τα συμβατικά.
Συμπερασματικά, μερικοί από τους λόγους που αξίζει να προτιμήσουμε βιολογικά προϊόντα είναι οι εξής:
Είναι πιο ασφαλή για την υγεία μας καθώς δεν εκθέτουν τον οργανισμό μας σε φυτοφάρμακα, ορμόνες, αντιβιοτικά κι άλλες βλαβερές χημικές ουσίες
Η μέθοδος παραγωγής τους είναι πιο φιλική για το περιβάλλον
Αποφυγή κατανάλωσης χημικών υπολειμμάτων που συγκεντρώνονται στην φλούδα των φρούτων και των λαχανικών
Ορισμένα βιολογικά προϊόντα περιέχουν περισσότερες βιταμίνες, αντιοξειδωτικά και μέταλλα
Η πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών γίνεται στο ακέραιο χωρίς την επιπλέον πρόσληψη χημικών κατάλοιπων
Παρουσιάζουν μειωμένη συγκέντρωση νιτρικών αλάτων
Τελικά, είναι τα βιολογικά τρόφιμα πιο θρεπτικά και πιο ασφαλή από τα συμβατικά; Οι απαντήσεις που δίνουν οι επιστήμονες δεν είναι πάντοτε σαφείς. Εξαρτάται από το «στρατόπεδο» στο οποίο ανήκουν: των εταιρειών, των κυβερνήσεων ή των ερευνητικών ιδρυμάτων (ανεξαρτήτων και μη). Στο μικρό θολό τοπίο που μπορεί να δημιουργείται προστίθενται τώρα και οι διαξιφισμοί για τα βιολογικά και συμβατικά τρόφιμα, όπου εμπλέκονται και οι υπέρμαχοι των γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών.
Η βιολογική γεωργία, στην ουσία είναι ένα εγχείρημα που συμβάλλει θετικά στην αύξηση της απασχόλησης, την προστασία της δημόσιας υγείας και την ορθή χρήση των φυσικών πόρων. Εν κατακλείδι, αυτό που μπορούμε σίγουρα να συμπεράνουμε, είναι ότι η ποιότητα των βιολογικών μπορεί να στοιχίζει αλλά αξίζει περισσότερο.
