Διαταραχές Σίτισης & Κατάποσης – Δυσφαγία

Η δυσφαγία (δυσκολία στην κατάποση) ορίζεται ως η δυσκολία της μετακίνησης της τροφής από το στόμα στο στομάχι. Είναι συνηθισμένη σε μια ποικιλία καταστάσεων και παρατηρείται σε όλη τη διάρκεια της ζωής, από την βρεφική έως και την τρίτη ηλικία.

Καταστάσεις, όπως εγκεφαλικό επεισόδιο, καρκίνος κεφαλής και λαιμού, και νόσος του Parkinson είναι μεταξύ των πιο συνηθισμένων αιτιών της δυσφαγίας. Όταν επηρεάζεται η ικανότητα της σίτισης, υπάρχει σοβαρός αντίκτυπος στην ποιότητα της ζωής εφόσον οι περισσότερες οικογενειακές και κοινωνικές δραστηριότητες περιστρέφονται γύρω από τις αλληλεπιδράσεις, που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια του φαγητού. Η φροντίδα για άτομα, τα οποία παρουσιάζουν σοβαρή δυσφαγία και, επομένως, χρειάζονται συμπληρωματικούς αγωγούς σίτισης (μη στοματική σίτιση), καθιστά την αποκατάσταση της κατάποσης μία ιατρική προτεραιότητα. Η θεραπεία της δυσφαγίας είναι περίπλοκη και χρειάζεται μία διεπιστημονική προσέγγιση.

Η φυσιολογική κατάποση αποτελείται από τέσσερις φάσεις ή στάδια: τη στοματική προπαρασκευαστική φάση, τη στοματική φάση, τη φαρυγγική φάση και την οισοφαγική φάση. Η κατάποση ακολουθεί ένα αναπαραγόμενο πρότυπο, το οποίο είναι εκούσιο και αντανακλαστικό. Στις εκούσιες φάσεις (στοματική προπαρασκευαστική και στοματικές φάση), η κατάποση μπορεί να τερματιστεί κατά βούληση, εάν π.χ. η γεύση ή η οσμή δεν είναι ευχάριστη. Μόλις ξεκινήσει η αντανακλαστική κατάποση (φαρυγγική και οισοφαγική φάση), είναι δύσκολο να παρεμποδιστεί η ροή ενός βλωμού. Οι διαταραχές κατάποσης, μπορούν να εμφανιστούν σε οποιοδήποτε στάδιο κατάποσης. Στην στοματική προπαρασκευαστική φάση, πραγματοποιείται ο χειρισμός και η μάσηση της τροφής. Κατά τη στοματική φάση, η γλώσσα σπρώχνει τον βλωμό της τροφής προς τα πίσω, μέσω της στοματικής κοιλότητας, μέχρι να πυροδοτηθεί η φαρυγγική κατάποση. Όταν ο βλωμός φτάσει στις παρίσθμιες καμάρες, η απτική αίσθηση διεγείρει το αντανακλαστικό κατάποσης και ο βλωμός προωθείται μέσα στον φάρυγγα. Η φαρυγγική φάση ξεκινά, όταν η κεφαλή του βλωμού περνά πάνω από τη βάση της γλώσσας, στον υποφάρυγγα και ξεκινά την καθοδική πορεία της. Στην τελευταία φάση, η οισοφαγική περισταλτική κίνηση (ρυθμικές ακούσιες συσπάσεις) μεταφέρουν τον βλωμό στο στομάχι.

Οι παρακάτω ενδείξεις και συμπτώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προσδιοριστεί εάν χρειάζεται εξέταση της λειτουργίας της κατάποσης.

Ενδειξεις Δυσφαγίας σε Παιδιά

• Κύρτωμα ή δυσκαμψία του σώματος κατά τη σίτιση.

• Άρνηση τροφής ή υγρού.

• Αποτυχία στην αποδοχή διαφορετικών υφών τροφής.

• Μεγάλη διάρκεια σίτισης (πχ., περισσότερο από 30 λεπτά).

• Δυσκολία στη μάσηση.

• Δυσκολία στον θηλασμό.

• Βήχας ή πνιγμός κατά τη διάρκεια των γευμάτων.

• Υπερβολική σιελόρροια ή αποβολή της τροφής/υγρού από το στόμα ή τη μύτη.

• Υγρή γουργουριστή, βραχνή ή ασθμαίνουσα ποιότητα φωνής.

• Επανεμφανιζόμενη πνευμονία ή λοιμώξεις του αναπνευστικού

• Λιγότερη από τη φυσιολογική αύξηση βάρους ή ανάπτυξη.

 

Ενδειξεις Δυσφαγίας σε Ενήλικες

• Υπερβολικός βήχας κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά την κατανάλωση τροφής ή υγρού.

• Δυσφωνία ή απώλεια φωνής μετά από γεύματα.

• Υπολείμματα τροφής στο στόμα.

• Αίσθηση ξένου αντικειμένου στο λαιμό.

• Μεγαλύτερη προσπάθεια ή περισσότερος χρόνος για τη μάσηση ή την κατάποση.

• Διαφυγή τροφής ή υγρού από το στόμα.

• Επανεμφανιζόμενη πνευμονία άγνωστης αιτιολογίας.

• Απώλεια βάρους ή η αφυδάτωση από την ανικανότητα για επαρκή σίτιση.

Ένα βασικό τμήμα της αξιολόγησης της κατάποσης είναι, να προσδιοριστεί εάν υπάρχει εισρόφηση ή εάν τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι το άτομο κινδυνεύει για εισρόφηση. Η εισρόφηση παρουσιάζεται, όταν υλικό εισέρχεται στον αεραγωγό κάτω από το επίπεδο των φωνητικών χορδών και δεν μπορεί να αποβληθεί, θέτοντας, επομένως, το άτομο σε κίνδυνο για πνευμονία. Υλικό, το οποίο έχει εισροφηθεί, μπορεί να προέρχεται, είτε από το στόμα ή από υλικό, το οποίο έχει μερικώς χωνευθεί και παλινδρομεί στον φάρυγγα από τον οισοφάγο. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, μόλις το υλικό εισέλθει στον αεραγωγό και περάσει στην τραχεία, θα εισέλθει στους πνεύμονες, προκαλώντας, πιθανά, λοίμωξη και πνευμονία εισρόφησης ή πνευμονίτιδα, που αποτελούν σοβαρές ιατρικές επιπλοκές και χρίζουν επιθετικής ιατρικής φροντίδας.

 

Με σκοπό να αξιολογηθούν η φυσιολογία του μηχανισμού κατάποσης και για να προσδιοριστεί ποιες αντισταθμιστικές θεραπευτικές διαδικασίες είναι κατάλληλες για κάθε άτομο με δυσφαγία, είναι σημαντικό να διεξαχθεί μία μελέτη της κατάποσης με όργανα μετρήσεων. Οι δύο διαδικασίες, οι οποίες εξετάζουν καλύτερα, εάν το υλικό, πράγματι, εισέρχεται στον αεραγωγό ή απομακρύνεται από τον αεραγωγό με βήχα, καθάρισμα λαιμού ή μία επακόλουθη κατάποση, είναι η βιντεοακτινοσκόπηση (videofluoroscopy-VFS) και η ενδοσκοπική αξιολόγηση της κατάποσης με οπτικές ίνες (fiberoptic endoscopic evaluation of swallowing-FEES). Από αυτές τις μελέτες με όργανα, μπορούμε να αξιολογήσουμε το μέγεθος, την θέση και τον τύπο του υλικού, που εισέρχεται στον αεραγωγό πάνω ή κάτω από το επίπεδο των φωνητικών χορδών

 

Αντιμετώπιση της Δυσφαγίας

Η θεραπεία ποικίλει κατά πολύ, ανάλογα το αίτιο και τα συμπτώματα της διαταραχής. Βασιζόμενη στα αποτελέσματα της αξιολόγησης, η διεπιστημονική ομάδα θα συστήσει ιατρική παρέμβαση (πχ., φαρμακευτική αγωγή), παραπομπή σε άλλους επαγγελματίες (όπως έναν ψυχολόγο ή οδοντίατρο) και αντισταθμιστική θεραπεία.

 

Οι αντισταθμιστικές θεραπευτικές τεχνικές μπορούν να είναι, είτε άμεσες, όπου χρησιμοποιείται τροφή, είτε έμμεσες, όπου δεν παρουσιάζεται καθόλου τροφή, εάν θεωρείται ότι ο ασθενής βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι διάφοροι ελιγμοί κατάποσης είναι σχεδιασμένοι, να αλλάζουν την φυσιολογία της κατάποσης, βελτιώνοντας (1) το εύρος της κίνησης των στοματικών και φαρυγγικών δομών, (2) την αισθητηριακή εισροή, πριν από την κατάποση, ή (3) την ικανότητα λήψης εκούσιου ελέγχου επί των στοματοφαρυγγικών κινήσεων κατά την διάρκεια μιας κατάποσης. Δεν είναι κατάλληλες για όλα τα γνωστικά επίπεδα, καθώς απαιτείται από τον ασθενή να ακολουθήσει εντολές και να εξασκηθεί μόνος του.