Υπάρχει μια παραφιλολογία αναφορικά με το τι είναι μια κρίση πανικού. Συχνά κανείς χρησιμοποιεί τον όρο «κρίση πανικού» για να περιγράψει μια έντονη στιγμή άγχους ή φόβου που βίωσε ο ίδιος ή που είδε να βιώνει κάποιος άλλος. Μπορεί και εσείς οι ίδιοι κάποια στιγμή να έχετε χρησιμοποιήσει τον όρο αυτό για να περιγράψετε σε κάποιον τρίτο πόσο ταραχτήκατε με κάτι ή πόσο σας τρομάζει κάτι. «Αχ μη μπούμε στο ασανσέρ, θα πάθω κρίση πανικού» ή «Μη μου λες γι’ αυτό, γιατί αγχώνομαι και θα πάθω κρίση πανικού».
Μια τυπική κρίση πανικού έχει κάποια χαρακτηριστικά τα οποία τη διαφοροποιούν αρκετά από μια κρίση άγχους. Η κρίση πανικού σχετίζεται με την έντονη αίσθηση άγχους ή φόβου, αλλά ακολουθεί διαφορετική πορεία από το τυπικό άγχος. Μια κρίση πανικού χαρακτηρίζεται από ένα ανοδικό αίσθημα φόβου ή έντονης δυσφορίας, που κορυφώνεται εντός λίγων λεπτών (10 λεπτά), και κατά τη διάρκειά της εμφανίζονται τουλάχιστον τέσσερα από τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Προκάρδιοι παλμοί, νομίζει κανείς ότι θα σπάσει η καρδιά του, ταχυκαρδία
- Εφίδρωση
- Τρέμουλο στα άκρα
- Ρίγη στο σώμα ή ξαφνικό αίσθημα ζέστης
- Δύσπνοια, ή βάρος στο στήθος
- Αίσθημα πνιγμού
- Προκάρδιο άγχος ή δυσφορία
- Ναυτία
- Μουδιάσματα, «μυρμήγκιασμα» στο σώμα
- Ζάλη, αστάθεια, λιποθυμία
- Βίωμα αποπραγματισμού, αποστασιοποίησης από τον εαυτό
- Φόβος ότι κανείς θα τρελαθεί
- Φόβος ότι θα πεθάνει
Επίσης για να ορίσει κανείς ότι κάποιος πάσχει από διαταραχή πανικού πρέπει να βιώνει επίμονη ανησυχία ή άγχος ότι θα πάθει επιπλέον κρίσεις πανικού ή να ανησυχεί για τις συνέπειες τους (π.χ. θα χάσω τον έλεγχο, θα πάθω καρδιακή προσβολή, θα τρελαθώ κτλ.). Μπορεί επίσης κανείς να παρατηρήσει σημαντική αλλαγή στη συμπεριφορά του, που συσχετίζεται με τις κρίσεις, δηλαδή να συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτρέψει την εκδήλωση κρίσης πανικού, όπως για παράδειγμα να μην ασκείται ή να αποφεύγει συγκεκριμένα μέρη.
Όταν αυτά τα κριτήρια δεν πληρούνται, το πιο πιθανό είναι ότι μιλάμε για κρίση άγχους και όχι για κρίση πανικού. Λίγο πιο απλουστευμένα, μια κρίση άγχους μπορεί να χαρακτηρίζεται από ηπιότερα σωματικά συμπτώματα, τα οποία εκδηλώνονται αργά και σταθερά και μπορεί να διαρκούν για πολλή ώρα. Σε μια κρίση πανικού τα σωματικά συμπτώματα εκδηλώνονται πολύ ξαφνικά, είναι κλιμακούμενα και δημιουργούν στο άτομο την αίσθηση ότι θα λιποθυμήσει, θα πεθάνει ή ότι θα πάθει έμφραγμα ή εγκεφαλικό.
Τα συμπτώματα φυσικά είναι εκδηλώσεις άγχους και όχι εκδηλώσεις κάποιου οργανικού συνδρόμου, επομένως τα άτομα που υποφέρουν από κρίσεις πανικού, παρ’ ότι έχουν την αίσθηση ότι θα πεθάνουν και το πιστεύουν πολύ έντονα, είναι απολύτως ασφαλή και δεν κινδυνεύουν από κάτι τέτοιο. Φυσικά, επειδή οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι αλλεπάλληλες και να συμβούν πολλές φορές μέσα στη μέρα (ακόμα και στον ύπνο), κάτι τέτοιο μπορεί να είναι ιδιαίτερα εξαντλητικό για το άτομο που το βιώνει.
Για τη διαταραχή πανικού η προτεινόμενη θεραπεία είναι ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής. Συχνά ή διαταραχή πανικού μπορεί να συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές, όπως κατάθλιψη ή φοβίες, και πιο συγκεκριμένα, αγοραφοβία. Η αγοραφοβία είναι η συχνότερη διαταραχή που συναντάται μαζί με τη διαταραχή πανικού και αφορά τη φοβία που έχει το άτομο όταν βρίσκεται μακριά από το σπίτι του, σε ανοιχτούς ή κλειστούς χώρους, μόνος του ή μαζί με άλλους και όταν χρησιμοποιεί δημόσια συγκοινωνία (λεωφορεία, αεροπλάνα, καράβια κτλ.). Όταν υπάρχει συννοσηρότητα, δηλαδή όταν συνυπάρχει και κάποια άλλη διαταραχή με τη διαταραχή πανικού, η αγωγή μπορεί να αφορά τη διαταραχή που είναι η κυρίαρχη ή και τις δύο. Σε κάθε περίπτωση, η ψυχοθεραπεία είναι η πρώτη γραμμή θεραπείας.
Στη θεραπεία ενός πελάτη με διαταραχή πανικού, ο ψυχολόγος, ανάλογα το είδος της θεραπείας που ακολουθεί, συνήθως προσπαθεί να χαρτογραφήσει το πώς εκδηλώνονται τα επεισόδια πανικού, πώς βιώνονται από το άτομο, ποιες είναι οι σωματικές εκδηλώσεις, υπό ποιες συνθήκες λαμβάνει χώρα ένα επεισόδιο κρίσης πανικού, κάθε πότε, για πόση ώρα, με ποια αφορμή και με τι αποτέλεσμα. Κάτι τέτοιο απαιτεί λεπτομερή και προσεκτική καταγραφή, ούτως ώστε να αναγνωριστούν από κοινού με το θεραπευόμενο οι κύριες πηγές πυροδότησης ενός επεισοδίου που μπορεί να είναι όχι μόνο μια κατάσταση, αλλά και ένα μέρος, ένα άτομο ή ένα σύνολο παραγόντων, και να απομονωθούν. Επίσης η καταγραφή αυτή βοηθάει να δει ο θεραπευόμενος τι συνέπειες έχει η κατάσταση αυτή στην καθημερινότητά του, στη λειτουργικότητα του, πόσα πράγματα μπορεί να αποφεύγει ή πόσες λανθασμένες συμπεριφορές μπορεί να έχει υιοθετήσει που νομίζει ότι τον βοηθούν να καταστέλλει τα συμπτώματά του. Μαζί με τον ψυχολόγο, ο θεραπευόμενος κάνει υποθέσεις για την αιτία ή τις αιτίες του προβλήματος, αναζητά νέους πιο λειτουργικούς τρόπους συμπεριφοράς, προσπαθεί να περιορίσει τα γεγονότα που πυροδοτούν τη διαταραχή και να τροποποιήσει τον τρόπο που αυτά εκλαμβάνονται και μαθαίνει τρόπους για να χαλαρώνει και να αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη ψυχραιμία ό, τι τον «ταράζει».
Όπως ειπώθηκε παραπάνω, ο κάθε θεραπευτής λειτουργεί προς την επίλυση του προβλήματος σύμφωνα με το είδος της ψυχοθεραπείας στο οποίο είναι εκπαιδευμένος. Για τη διαταραχή πανικού υπάρχει πλήθος ερευνών που υποστηρίζει ότι η εφαρμογή της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας είναι η πιο αποτελεσματική, με το ποσοστό εποικοδομητικής παρέμβασης να φτάνει το 75- 90%, ενώ φαίνεται ότι το 50-70% των ατόμων με αγοραφοβία, να λειτουργεί στην καθημερινότητά του όπως οι ομάδες ελέγχου μετά την παρέμβαση. Η συγκεκριμένη παρέμβαση μειώνει τα συμπτώματα πανικού και αγοραφοβίας, βελτιώνει την ποιότητα ζωής του ατόμου κι έχει πιο μακρόχρονη αποτελεσματικότητα από τη φαρμακοθεραπεία. Επίσης φαίνεται να είναι αποτελεσματική σε περιπτώσεις συννοσηρότητας της διαταραχής πανικού με άλλη διαταραχή. Λιγότερο αποτελεσματική φαίνεται να είναι σε άτομα με αγοραφοβία μέτριας έως βαριάς συμπτωματολογίας, ωστόσο και πάλι είναι αποτελεσματικότερη από τη μη παρέμβαση, ιδίως εάν και το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του ατόμου εμπλακεί στην παρέμβαση.
