Η παχυσαρκία είναι ένα σημαντικό πρόβλημα της εποχής μας, τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά. Σήμερα, ένα ποσοστό περίπου στο 30% του παγκόσμιου πληθυσμού, είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο.
Η κακή διατροφή και η έλλειψης άσκησης είναι σημαντικά στοιχεία στην προσπάθεια να κατανοήσουμε αυτόν τον τόσο υψηλό δείκτη, αλλά η εξήγηση του φαινομένου δεν είναι τόσο απλή.
Η παχυσαρκία είναι απ’ ότι φαίνεται, σε ορισμένες περιπτώσεις, κάτι παραπάνω από λανθασμένες επιλογές.
Γενετικοί και προγενετικοί παράγοντες
Τα πρώτα χρόνια της ζωής καθώς και οι 9 μήνες του εμβρύου στη μήτρα, μπορούν να καθορίσουν σημαντικά την υπόλοιπη ζωή του ατόμου.
Η διατροφή της μητέρας, όσο το παιδί βρίσκεται στη μήτρα, καθώς και ο τρόπος ζωής της, φαίνεται να επηρεάζουν τις μελλοντικές συμπεριφορές του παιδιού καθώς και τη σύσταση σώματος.
Έρευνες υποδεικνύουν ότι μητέρες που στην εγκυμοσύνη πήραν υπερβολικό βάρος, είναι πιο πιθανό να μεγαλώσουν ένα παιδί που στα 3 του θα είναι ήδη υπέρβαρο.
Στο ίδιο επίπεδο, παιδιά με παχύσαρκους γονείς και παππούδες είναι πιθανότερο να καταλήξουν παχύσαρκοι ενήλικες, από ότι παιδιά με γονείς φυσιολογικού βάρους.
Τελικά, παρόλο που τα γονίδια δεν είναι αποκλειστικά υπεύθυνα για την παχυσαρκία, καθορίζουν την τάση ενός ατόμου προς το αυξανόμενο βάρος. Είναι, δηλαδή, ένας παράγοντας προδιάθεσης προς την παχυσαρκία ήδη από την εμβρυακή ηλικία.
Γέννηση, βρεφική ηλικία και συνήθειες κατά την παιδική ηλικία
Αν και ακόμη οι λόγοι δεν είναι ξεκάθαροι, έχει αποδειχθεί ότι παιδιά που γεννιούνται με καισαρική τομή, είναι περισσότερο επιρρεπή στην αύξηση του βάρους τους και τελικά στην παχυσαρκία.
Παρόμοια στοιχεία υπάρχουν και για βρέφη που αντί του θηλασμού τρέφονται με βρεφικές φόρμουλες του εμπορίου.
Αυτό οφείλεται στα μικρόβια που αναπτύσσονται στο έντερο αυτών των παιδιών, το οποίο σαφώς επηρεάζει την αποθήκευση του λίπους.
Επιπλέον, η υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συμπεριφορών και καθημερινής σωματικής δραστηριότητας κατά την παιδική ηλικία, ίσως είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για την πρόληψη της παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή.
Φάρμακα και ιατρικές καταστάσεις
Σε πολλές ιατρικές καταστάσεις και ασθένειες, είναι απαραίτητη η χορήγηση φαρμάκων για την θεραπεία.
Δυστυχώς, η αύξηση του σωματικού βάρους είναι μία από τις παρενέργειες πολλών από αυτά, περιλαμβάνοντας φάρμακα για την αντιμετώπιση του διαβήτη, αντικαταθλιπτικά και αντιψυχωσικά φάρμακα.
Αυτά δρουν συχνά αυξάνοντας την όρεξη για φαγητό, μειώνοντας το μεταβολισμό είτε ακόμη και επιδρώντας στην ικανότητα του σώματος να καίει το λίπος, και οδηγώντας έτσι στην αποθήκευσή του.
Άλλες ασθένειες δε, προδιαθέτουν από τη φύση τους σε αύξηση του βάρους. Το πιο ισχυρό παράδειγμα τέτοιων περιπτώσεων, είναι ο υποθυροειδισμός.
Ορμόνες πείνας
Η πείνα επηρεάζεται από κάποιες πολύ ισχυρές ορμόνες και εγκεφαλικές ουσίες που σχετίζονται επίσης και με τα αισθήματα ‘‘λιγούρας’’ και ‘‘ανταμοιβής’’.
Σε πολλούς παχύσαρκους ασθενείς, η λειτουργία των ορμονών αυτών είναι διαταραγμένη, γεγονός το οποίο μεταβάλει με τη σειρά του τις διατροφικές συνήθειες τους και δημιουργεί μία δυνατή ψυχολογική επιθυμία για περισσότερο φαγητό.
Το σύστημα ανταμοιβής τους εγκεφάλου, το οποίο εκκρίνει την ορμόνη ντοπαμίνη, ενεργοποιείται με την απόλαυση που προσφέρει το φαγητό. Ακόμη, μέσα από αυτό το σύστημα, ο εγκέφαλος διασφαλίζει ότι προσλαμβάνουμε αρκετή τροφή και θρεπτικά συστατικά για την επιβίωσή μας.
Φυσικά, το επεξεργασμένο φαγητό, απελευθερώνει μεγαλύτερες ποσότητες ντοπαμίνης, και άρα ο εγκέφαλος αναζητά περισσότερη από αυτήν την τροφή.
Όταν διαταράσσεται αυτό το σύστημα, και δημιουργείται εθισμός, το άτομο εύκολα οδηγείται στην παχυσαρκία, και δύσκολα ξεφεύγει από τις διατροφικές υπερβολές.
Αντίσταση στην λεπτίνη
Η λεπτίνη είναι μία πολύ σημαντική ορμόνη που βοηθά στη ρύθμιση της όρεξης και του μεταβολισμού.
Παράγεται από τα λιποκύτταρα και στέλνει στον εγκέφαλο την εντολή να σταματήσει το φαγητό, καθώς καθορίζει τον αριθμό των θερμίδων που καταναλώνουμε, το ποσό του λίπους που το σώμα αποθηκεύει και τον ρυθμό των καύσεων. Όσο περισσότερη λεπτίνη εκκρίνεται, τόσο αυξάνεται ο μεταβολισμός.
Όσο περισσότερο λίπος περιέχεται στα λιποκύτταρα, τόσο περισσότερη λεπτίνη παράγουν αυτά. Έτσι, υπέρβαροι άνθρωποι παράγουν μεγάλες ποσότητες λεπτίνης.
Όμως πολλές φορές σε παχύσαρκα άτομα παρατηρείται ένα φαινόμενο που ονομάζεται αντίσταση στη λεπτίνη. Αυτό σημαίνει ότι παρόλο που το σώμα παράγει πολύ λεπτίνη, ο εγκέφαλος δεν την αναγνωρίζει. Έτσι, καθώς δεν παίρνει το σήμα για την παραγωγή της λεπτίνης, θεωρεί εσφαλμένα ότι το άτομο πεινάει, αν και το σώμα έχει αρκετό λίπος αποθηκευμένο.
Έτσι ο εγκέφαλος προσαρμόζεται σε αυτήν την κατάσταση και για να κερδίσει το λίπος που νομίζει ότι του λείπει, δημιουργεί έντονα αισθήματα πείνας και μειώνει την κατανάλωση της ενέργειας, προλαμβάνοντας πιθανή λιμοκτονία.
Η αντίσταση στο φαγητό ενάντια στην ισχυρή δράση του αισθήματος πείνας που δημιουργεί ο εγκέφαλος εξαιτίας της λεπτίνης, είναι σχεδόν αδύνατη για πολλούς ανθρώπους.
Το περιβάλλον
Υπάρχουν περιοχές που η υγιεινή διατροφή δεν αποτελεί μία εφικτή επιλογή.
Αστικές γειτονιές ή ακόμα και ολόκληρες πόλεις, όπου παρουσιάζεται έλλειψη καταστημάτων με φρέσκα φρούτα και λαχανικά ή λαϊκών αγορών και παραγωγών σε κοντινή απόσταση, φαίνεται να στερούνται της επιλογής σωστών διατροφικών επιλογών.
Οι κάτοικοι πολλών τέτοιων περιοχών είναι συχνά και χαμηλού οικονομικού επιπέδου, ενώ τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά είναι πολλές φορές ακριβότερα από τα προπαρασκευασμένα και χαμηλής θρεπτικής αξίας τρόφιμα.
Ακόμα, φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο στην παχυσαρκία μπορεί να παίζει το αστικό περιβάλλον των πόλεων με το τεχνητό φως.
Το φως που προέρχεται από τις λάμπες και τις επιγραφές των δρόμων, αλλά και αυτό από τις οθόνες των ηλεκτρονικών συσκευών και των υπολογιστών μας, φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά το εσωτερικό μας ρολόι που ρυθμίζει τον ύπνο και την αφύπνιση και, έμμεσα, τους μεταβολικούς μας ρυθμούς.
Αναμφισβήτητα η έκθεσή μας στο φως κατά τη διάρκεια της νύχτας, επηρεάζει τον κιρκαδικό ρυθμό, και μπορεί να συνεισφέρει τελικά, στα υψηλά επίπεδα της παχυσαρκίας σήμερα.
Σε όλους τους παραπάνω παράγοντες, πρέπει να προσμετρηθεί και το εθιστικό γρήγορα φαγητό, με όλες τις ευκολίες που παρέχει στην κατανάλωσή του, η κακή διατροφική εκπαίδευση μέσα από τις διαφημίσεις, το marketing και την συχνά λανθασμένη πληροφορία που διοχετεύεται συνεχώς στο κοινό, αλλά και η ελλιπής παιδεία που δίνεται στα παιδιά ήδη από το σχολείο, παρά τη σημασία της διατροφής.
Τελικά, μέσα από όλα αυτά, καταλαβαίνουμε ότι η παχυσαρκία είναι μία νόσος που οφείλεται σε πολλούς παράγοντες.
Είναι ένα περίπλοκο πρόβλημα, και δεν περιορίζεται στην τεμπελιά, την αδυναμία θέλησης ή την ανεξέλεγκτη αδηφαγία.
Όλοι οι παράγοντες που αναλύσαμε παραπάνω, συμβάλλουν με την σειρά τους στους υψηλούς δείκτες παχυσαρκίας στη σημερινή εποχή- ενώ πολλά από αυτά είναι έξω από τον έλεγχό μας. Αυτό σημαίνει απλά ότι η παχυσαρκία είναι ένα πρόβλημα που οφείλεται σε πολλούς παράγοντες συχνά πέρα από το άτομο.
Δεν σημαίνει όμως ότι η παχυσαρκία είναι ένα άλυτο πρόβλημα ή ένα δεδομένο που οφείλεται μόνο σε εξωτερικούς παράγοντες, ούτε και ότι η αντιμετώπισή του προβλήματος δεν περνάει, τελικά, από τα χέρια καθενός από εμάς.
