Σπίλοι (κοινοί, συγγενείς, δυσπλαστικοί)-Μελάνωμα
1) Μορφολογικά χαρακτηριστικά κοινών σπίλων(ελιών):
Σχήμα: συμμετρικό, στρογγυλό ή ωοειδές(οβάλ)
Περίγραμμα: ομαλό, ευδιάκριτο, καλά καθορισμένο.
Χρώμα: ομοιογενές σε μία ή δύο αποχρώσεις του μπρούτζινου, καφέ ή του χρώματος του δέρματος.
Διάμετρος: συνήθως μικρότερη από 5mm.
Εντόπιση: συγκεντρώνονται σε ηλιο-εκτεθειμένες περιοχές(πρόσωπο, κορμός χέρια και πόδια).
Χρόνος εμφάνισης: κατά την διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας και μέχρι τέλους της 2ης δεκαετίας της ζωής. Ελάχιστοι σπίλοι εμφανίζονται μετά την ηλικία των 30 ετών. Υπάρχει ομοιομορφία μεταξύ των κοινών σπίλων (ο ένας μοιάζει στον άλλο). Οι νέοι ενήλικες έχουν, κατά μέσο όρο, περίπου 25 σπίλους έκαστος.
2) Μορφολογικά χαρακτηριστικά συγγενών σπίλων:
Συγγενείς λέγονται οι σπίλοι που είναι εμφανείς από την γέννηση. Ορισμένοι καθίστανται εμφανείς μετά την γέννηση γ έ (( όψιμοι ) μέσα σε μια περίοδο μέχρι την ηλικία των 2 ετών. Το 2-6% του γενικού πληθυσμού έχουν συγγενείς σπίλους. Ανάλογα με το μέγεθος χωρίζονται σε:
- Μικρούς (με διάμετρο μικρότερη από 1,5cm)
- Μεσαίους (με διάμετρο 1,5-10cm)
- Μεγάλους (με διάμετρο 10-20cm) και
- Γιγαντιαίους (με διάμετρο πάνω από 20cm)
Mε βάση την διαπίστωση της σχέσης μεταξύ των συγγενών σπίλων (Σ.Σ) και του μελανώματος, μέσω των ιστολογικών μελετών και της προσεκτικής λήψης του ιστορικού, οι ασθενείς με Σ.Σ διατρέχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης μελανώματος.
3) Μορφολογικά χαρακτηριστικά δυσπλαστικών (άτυπων) σπίλων:
Σχήμα: ασύμμετρο, ακανόνιστο.
Περίγραμμα: ανώμαλο ή ασαφές
Χρώμα: ποικιλία και τυχαία κατανομή αποχρώσεων του κόκκινου, καφέ, σκούρου καφέ ή μαύρου.
Διάμετρος: συνήθως μεγαλύτερη από 6mm
Εντόπιση: περισσότερο συχνά σε καλυμμένες περιοχές(πλά τη, στήθος, κοιλιά και άκρα)
Χρόνος εμφάνισης: κατά την όψιμη παιδική ηλικία, ακριβώς πριν την είσοδο στην εφηβεία. Καινούργιες βλάβες συνεχίζουν να εμφανίζονται για πολλά χρόνια. και μετά την ηλικία των 30 ετών.
4) Μορφολογικά χαρακτηριστικά κακοήθους μελανώματος:
Ουσιαστικά πρόκειται για τα ίδια χαρακτηριστικά που έχουν οι δυσπλαστικοί σπίλοι. Για καλύτερη απομνημόνευση αρκεί να θυμόμαστε τα 5 πρώτα γράμματα από το αγγλικό αλφάβητο:A,B,C,D,Ε. Πιο συγκεκριμένα:
Αsymmetry: ασυμμετρία. Εάν χωρίσομε την βλάβη με μια γραμμή στην μέση, τα δύο μισά τμήματα δεν ταυτίζονται.
Border: περιφέρεια.Τα όρια της βλάβης είναι συχνά υπερυψωμένα, ασαφή, θολωμένα ή ανώμαλα και η μελάγχρωση εκτείνεται στο περιβάλλον δέρμα.
Color: χρώμα. Το χρώμα.της βλάβης δεν είναι ομοιόμορφο. Υπάρχουν διάφορες αποχρώσεις του μαύρου και του καφέ καθώς και περιοχές λευκής, γκρι, κόκκινης, ροζ ή μπλέ απόχρωσης.
Diameter: διάμετρος. Τα μελανώματα είναι συνήθως, αλλά όχι πάντα, μεγαλύτερα από την γόμα ενός μολυβιού(6mm)
Evolution: ανάπτυξη. Η μεταβολή, στην διάρκεια του χρόνου, των βασικών χαρακτηριστικών μιας βλάβης(μέγεθος, σχήμα, χρώμα) ή εκδήλωση συμπτωματολογίας(πόνος, κνησμός) ή αιμορραγίας. Όσον αφορά το μέγεθος αξιολογούμε την αύξηση ή μείωση τουλάχιστον κατά 15% του μεγέθους των βλαβών, σε διάστημα 6 μηνών.
Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη του μελανώματος
- Παρουσία δυσπλαστικών σπίλων και οικογενειακό ιστορικό μελανώματος(μεγάλος κίνδυνος). Η πιθανότητα ένας δυσπλαστικός σπίλος να εξελιχθεί σε μελάνωμα ανέρχεται στο 15%. Όταν δεν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό μελανώματος η πιθανότητα αυτή υπολογίζεται σε 6%.
- Συγγενείς μελανινοκυτταρικοί σπίλοι(η αύξηση του κινδύνου είναι ανάλογη με το μέγεθος των σπίλων)
- Παρουσία 3 ή περισσότερων δυσπλαστικών σπίλων
- Μεγάλος αριθμός κοινών σπίλων(συνήθως πάνω από 50)
- Άτομα με γαλανά μάτια, ξανθά ή κόκκινα μαλλιά, με μεγάλο αριθμό εφηλίδων(φακίδων) που εύκολα παθαίνουν ηλιακό έγκαυμα.
- Όσοι υποβάλλονται σε διακεκομμένη και επαναλαμβανόμενη έντονη έκθεση στον ήλιο(π.χ. καλοκαιρινές διακοπές, σπορ, hobbies, solarium)
- Όσοι έχουν πάθει 2 ή περισσότερα ηλιακά εγκαύματα στην παιδική ηλικία.
- Οι εργαζόμενοι σε ανοικτούς χώρους και οι ασχολούμενοι στην ύπαιθρο (αγρότες, οικοδόμοι, ψαράδες κ.λ.π.)
- Τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα (καρκινοπαθείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία, ασθενείς με AIDS, μεταμοσχευμένοι κ.λ.π.)
Πότε θα υποψιαστούμε το κακόηθες μελάνωμα;
1) Όταν ένας σπίλος(ελιά) που υπάρχει είτε από την γέννηση είτε από την παιδική ηλικία ή κάθε καφέ κηλίδα:
- Αλλάζει χρώμα ή εξ αρχής παρουσιάζει ποικιλία χρωμάτων
- Αυξάνει σε μέγεθος ή πάχος
- Αποκτήσει ανώμαλο περίγραμμα( μία συμμετρική ελιά γίνει ασύμμετρη)
- Αν μία επίπεδη ελιά «φουσκώσει» σε κάποια περιοχή της.
- Εμφανίζεται αλλαγή στο δέρμα γύρω από την ελιά : ιδίως ερυθρότητα, πρήξιμο ή αλλαγή στην σύσταση : αν σκληρύνει ή γίνει πιο μαλακή στην ψηλάφηση.
- Έχει διάμετρο μεγαλύτερη από 6mm
- Όταν ένας σπίλος εμφανίζεται μετά την ηλικία των 30 ετών.
2) Όταν ένα ογκίδιο(διόγκωση) ή μια κηλίδα(επίπεδο σημάδι) επιμένει να προκαλεί φαγούρα , πόνο, να σχηματίζει εφελκίδα (κρούστα), λεπτά λέπια, διάβρωση (επιφανειακή πληγή) ή να αιμορραγεί(χωρίς λόγο).
3) Όταν μια ανοικτή πληγή δεν επουλώνεται μέσα σε 3-4 εβδομάδες ή κλείνει και ξανανοίγει σε λίγο.
Με κανένα τρόπο δεν πρέπει να παραβλέπομε μια ύποπτη βλάβη απλά και μόνο επειδή δεν προκαλεί πόνο.
Πως γίνεται η παρακολούθηση και ο εντοπισμός των ύποπτων(επικίνδυνων) σπίλων
1) Με αυτοεξέταση. Πιο συγκεκριμένα χρειαζόμαστε ένα ολόσωμο καθρέπτη και ένα καθρέπτη στο χέρι ή την βοήθεια ενός συγγενικού ή φιλικού προσώπου. Είναι προτιμώτερο να γίνεται κάθε 3 μήνες και να καταγράφομε τα στοιχεία(ημερομηνία, διάμετρο, χρώμα κ.λ.π.) των αξιοπρόσεκτων βλαβών. Το μελάνωμα μπορεί να παρουσιαστεί σε οποιοδήποτε σημείο της δερματικής επιφάνειας ακόμη και σε περιοχές που δεν τις «βλέπει» ο ήλιος, όπως τους γλουτούς, τα πόδια, τα νύχια και σε σπανιότερες περιπτώσεις τα γεννητικά όργανα. Άτομα με δυσπλαστκούς σπίλους ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος πρέπει να υποβάλλονται σε οφθαλμολογική εξέταση γιατί μπορεί να παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης οφθαλμικού μελανώματος. Σε έλεγχο πρέπει να υποβάλλονται και οι συγγενείς των ατόμων αυτών.
2) Εξέταση από δερματολόγο με απλό μεγενθυτικό φακό και δερματοσκόπιο(μικροσκόπηση με επιφωτοβολία) μια φορά τον χρόνο.
3) Σε ορισμένες δερματολογικές και ογκολογικές κλινικές λειτουργούν τμήματα ψηφιακής απεικόνισης-ανάλυσης και αποθήκευσης σε υπολογιστή των στοιχείων που αφορούν τους σπίλους ενός ατόμου και έτσι γίνεται συγκριτική παρακολούθηση ανά τακτά χρονικά διαστήματα και εντοπισμός των ύποπτων περιπτώσεων.
Πότε πρέπει να αφαιρείται ένας σπίλος;
Όταν:
► έχει άτυπη εμφάνιση(δυσπλαστικός σπίλος, πιθανό μελάνωμα)
► αλλάζει μορφολογία(χρώμα, σχήμα, μέγεθος).Ορισμένοι σπίλοι μπορεί ν αλλάξουν στο χρώμα ή στο μέγεθος ακόμη και σε φυσιολογικές καταστάσεις όπως κατά την εφηβεία και την εγκυμοσύνη ή λόγω τραυματισμού.
Ο δερματολόγος σας έχει την εμπειρία και την ευθύνη να σας συμβουλέψει αν θα πρέπει να αφαιρέσετε ένα σπίλο.
► προκαλεί πόνο, φαγούρα ή αιμορραγία
► βρίσκεται σε θέσεις που δυσκολεύουν την αυτοεξέταση (π.χ.τριχωτό κεφαλής, ράχη κορμού), η βλάβη τραυματίζεται επανειλημμένα σε οποιαδήποτε θέση (π.χ. μέση, αυχένας) ή σε περιοχές αυξημένου κινδύνου για κακοήθη εξαλλαγή(βλεννογόνοι, πέλματα, πρωκτογεννητική χώρα).
► είναι κυανός(μπλε ελιά) με διάμετρο μεγαλύτερη από 1cm
► σ ένα σπίλο διαπιστωθούν χαρακτηριστικά κακοήθειας με την δερματοσκόπηση.
Υπ όψιν ότι το ένα τρίτο των περιπτώσεων μελανώματος αναπτύσσονται πάνω σ ένα σπίλο που προυπάρχει.
Σχετικά με τους συγγενείς σπίλους(Σ.Σ): Ο κίνδυνος ανάπτυξης μελανώματος πάνω σε συγγενή σπίλο αυξάνεται παράλληλα με το μέγεθος του σπίλου. Η συχνότητα εμφάνισης μελανώματος για τους γιγαντιαίους κυμαίνεται από 6,3-12%, για τους μεγάλους από 0-8,3%, για τους μεσαίους από 0-4,9%. Για τους μικρούς ο κίνδυνος εμφάνισης μελανώματος είναι μηδαμηνός αν και από μελέτες έχει βρεθεί ότι το 44% των μελανωμάτων σε ασθενείς < 30 ετών αναπτύχθηκε επί μικρών συγγενών σπίλων. Τι συστήνεται επομένως να γίνει στην περίπτωση που ένα παιδί γεννηθεί με συγγενή σπίλο;
- Γιγαντιαίοι και μεγάλοι Σ.Σ. : αφαίρεση στη βρεφική ηλικία
- Μεσαίοι ΣΣ: αφαίρεση στην όψιμη παιδική ηλικία(<10-12 ετών)
- Μικροί ΣΣ: αφαίρεση όταν συντρέχουν οι παραπάνω λόγοι(άτυπη εμφάνιση, αλλάζει μορφολογία κ.λ.π.) ή στην όψιμη παιδική ηλικία. Αναφορικά με τους γιγαντιαίους και μεγάλους Σ.Σ.: Συνιστάται, παράλληλα με την αφαίρεση, νευρολογική εξέταση και μαγνητική τομογραφία του νεογνού.
Πάντως η αφαίρεση ενός σπίλου (δυσπλαστικού, συγγενούς) δεν μειώνει τον κίνδυνο εκδήλωσης μελανώματος σε άλλη θέση και δεν αποτελεί αιτία διακοπής της παρακολούθησης των υπολοίπων.1071, 1070, 1069, 1068
