Το 40% των ηλικιωμένων βιώνουν ενοχλητικό κνησμό του δέρματος, αλλά σχεδόν το 100% των ηλικιωμένων έχουν τουλάχιστον ήπια διακοπτόμενα συμπτώματα.
Ο κνησμός είναι ένα σύμπτωμα που απασχολεί συχνά άτομα τρίτης ηλικίας. Περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα και μπορεί να είναι διακοπτόμενος και ελάχιστα ενοχλητικός, μέχρι συνεχής και ασυμβίβαστος με φυσιολογικό ύπνο και ηρεμία. Οι ηλικιωμένοι παραπονιούνται περισσότερο για φαγούρα στο τριχωτό της κεφαλής, στην πλάτη και στα πόδια, περιγράφοντάς τη σαν μια επιφανειακή αίσθηση ή βαθιά «μυρμηκίαση».
Ο γεροντικός κνησμός γίνεται ένα πρόβλημα που επιμένει, ακαθόριστα αυξανόμενο ή ελαττωμένο με την αλλαγή της εποχής και άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Το πιο σημαντικό είναι η διαπίστωση μιας εντυπωσιακά σχετιζόμενης με την ηλικία, αύξησης στον απαιτούμενο χρόνο ανάκτησης της λειτουργικότητας της κεράτινης στιβάδας ως φραγμού (καθυστερημένη επούλωση), μετά την επίδραση βλαπτικών παραγόντων, γεγονός που καθιστά το δέρμα των ηλικιωμένων ευάλωτο. Συνήθως, κάποιος που έχει κνησμό δεν πάσχει από γενικότερο πρόβλημα, αλλά από τοπική δερματική νόσο (π.χ. ατοπική δερματίτιδα, νευροδερματίτιδα, έκζεμα). Ομως σε ορισμένες περιπτώσεις η αιτία είναι παθολογική και θα πρέπει να γίνεται έλεγχος για τη λειτουργία των νεφρών, της χολής, του θυρεοειδούς αδένος, για σιδηροπενική αναιμία, σακχαρώδη διαβήτη, φάρμακα, HIV λοίμωξη και νευρολογικές παθήσεις (π.χ. σκλήρυνση κατά πλάκας, όγκοι εγκεφάλου). Στις περιπτώσεις αυτές η αποκατάσταση της νόσου συνοδεύεται από υποχώρηση του κνησμού. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου ο κνησμός είναι εκδήλωση μιας σοβαρής κατάστασης, που μπορεί να οφείλεται σε νεοπλάσματα (π.χ. κακοήθη λεμφώματα), γι’ αυτό το αναλυτικό ιστορικό κρίνεται, πάντα, άκρως απαραίτητο.
Η πιο συνηθισμένη αιτία κνησμού στους ηλικιωμένους είναι η ξηρότητα του δέρματος, που επιδεινώνεται απ’ το συχνό πλύσιμο με σαπούνι και ζεστά νερά. Σε άτομα που διαμένουν σε νοσοκομεία ή ιδρύματα, η φαγούρα πιθανόν να οφείλεται σε κάποιο παράσιτο, όπως η ψώρα. Τέλος, αναφέρουμε και τον κνησμό ψυχογενούς αιτιολογίας, ο οποίος αντιμετωπίζεται ανάλογα με το πρόβλημα. Οι ασθενείς που υποφέρουν από κνησμό, πρέπει να διατηρούν κοντά τα νύχια τους, να μην φορούν μάλλινα ρούχα, να αποφεύγουν την αυξημένη εφίδρωση και την επαφή με απορρυπαντικά. Ως θεραπεία μπορούν να βοηθήσουν εκτός από τα φάρμακα, η ψύξη του δέρματος, η διαδερμική ηλεκτρική νευρική διέγερση (TENS) κι ο βελονισμός. Πέρα όμως από τον κνησμό, άλλα δερματικά προβλήματα στους ηλικιωμένους αποτελούν οι ακτινικές υπερκερατώσεις, οι οποίες είναι προκαρκινικές βλάβες. Οφείλονται στη χρόνια έκθεση στον ήλιο, γι’ αυτό τις συναντάμε σε ανθρώπους που εργάζονται στην ύπαιθρο. Εμφανίζονται στο δέρμα του τριχωτού της κεφαλής σε φαλακρούς άντρες, στα αφτιά, στο πρόσωπο, στη ραχιαία επιφάνεια των χεριών, δηλαδή σε περιοχές διαρκώς φωτοεκτεθειμένες. Μοιάζουν σαν λεπιδώδεις πλάκες με κρούστες που εάν αφεθούν χωρίς θεραπεία πιθανόν να εξελιχθούν σε επιθηλιώματα (τοπικοί καρκίνοι του δέρματος).
Πιο συνηθισμένες δερματικές βλάβες στους ηλικιωμένους, αποτελούν οι σμηγματορροϊκές υπερκερατώσεις, που είναι καλοήθεις, «αθώες» με κληρονομική προδιάθεση. Μπορεί να είναι λίγες ή πολυάριθμες στον κορμό, στο πρόσωπο, στα άνω και κάτω άκρα. Το χρώμα τους ποικίλλει, μπορεί να γίνει έντονα σκούρο και τείνουν να «ξεφλουδίζουν» και να ξαναδημιουργούνται από μόνες τους. Αντιμετωπίζονται με τοπικό καυτηριασμό με διαθερμοπηξία ή laser ή με κρυοθεραπεία. Τα επιθηλιώματα είναι κακοήθειες του δέρματος, που δεν απειλούν την ζωή του ασθενούς και δεν δίνουν μεταστάσεις, όπως συμβαίνει με το κακόηθες μελάνωμα. Αφαιρούνται χειρουργικά υπό τοπική αναισθησία και αποστέλλονται για βιοψία. Εμφανίζονται συχνότερα στο πρόσωπο, ως βλάβες που μεγαλώνουν σταδιακά, ματώνουν αυτόματα και δεν επουλώνονται σε διάστημα ενός μήνα. Οι περισσότεροι άνθρωποι προχωρημένης ηλικίας, λαμβάνουν αναγκαστικά πολλά θεραπευτικά σκευάσματα, γεγονός που οδηγεί στην εμφάνιση φαρμακευτικών εξανθημάτων. Εκδηλώνονται αρχικά με λίγες βλάβες, οι οποίες προοδευτικά εξαπλώνονται εάν δεν διακοπεί το ένοχο φάρμακο. Ολα τα φάρμακα δυνητικά μπορεί να προκαλέσουν εξάνθημα, συχνότερα όμως το συναντάμε μετά από λήψη αντιβιοτικών, αναλγητικών, αντιφλεγμονωδών, καρδιολογικών, ηρεμιστικών φαρμάκων, καθώς και σκιαγραφικών ουσιών και βιταμινών. Η γεροντική πορφύρα παρατηρείται συνηθέστερα με τη μορφή ερυθρών-μωβ επίπεδων πλακών στα άνω άκρα, που χαρακτηρίζονται από τους περισσότερους ως μελανιές. Οφείλονται σε ατροφία του δέρματος σε συνδυασμό με μικροτραυματισμούς ή και σε λήψη αντιπηκτικών φαρμάκων, αλλά δεν έχουν κανένα παθολογικό υπόβαθρο και δεν πρέπει να ανησυχούν τους ασθενείς.
Η γωνιακή χειλίτιδα είναι η υποτροπιάζουσα φλεγμονή της γωνίας του στόματος, λόγω κακής εφαρμογής τεχνητών οδοντοστοιχιών, άρα πλημμελούς σύγκλεισης άνω και κάτω γνάθου και ατροφίας του βλεννογόνου των χειλιών. Ως εκ τούτου, η πτυχή μεταξύ άνω και κάτω χείλους διαβρέχεται με σάλιο, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται μικρόβια και μύκητες στην περιοχή καθώς και μικρές ρωγμές – σκισίματα. Ενίοτε σχετίζεται με έλλειψη σιδήρου και βιταμίνης Β12. Τέλος, συχνό πρόβλημα στους ηλικιωμένους είναι ο έρπητας ζωστήρας. Πρόκειται για αναζωπύρωση του ιού της ανεμοβλογιάς, που παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση σε όσους την έχουν περάσει, αφού εξασθενήσει η αμυντική λειτουργία του οργανισμού. Το εξάνθημα μπορεί να εμφανιστεί στη μία πλευρά (ήμισυ) δεξιά ή αριστερά, του προσώπου, του θώρακα, του σώματος γενικότερα και ακολουθεί την πορεία του νεύρου της περιοχής την οποία προσβάλλει, σε κατανομή ζώνης. Το πιο σημαντικό εδώ είναι ο βασανιστικός πόνος που συνοδεύει τη λοίμωξη, ο οποίος μπορεί να επιμένει επί μήνες, μετά την υποχώρηση του εξανθήματος (μεθερπητική νευραλγία).
Συμπερασματικά, μία δερματική πάθηση μπορεί να υποδηλώνει ένα ευρύτερο πρόβλημα υγείας, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να καταφεύγουμε στο δερματολόγο με την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων.
